Të Bëhesh Musliman

Shpërndaje

Lindur në vitin 1954 në një fshat në ShBA-të veriperëndimore, unë u rrita në një familje fetare si katolik roman. Kisha ofronte një botë shpirtërore që ishte e padiskutueshme në fëmijërinë time, në mos më e padiskutueshme se vetë bota fizike qark meje, por ndërsa rritesha dhe, veçanërisht pasi hyra në një universitet katolik dhe lexoja më shumë, marrëdhënia ime me fenë vihej gjithnjë e më shumë në pikëpyetje, në besim dhe në praktikë.

Pikëpyetjet ndaj Besimit

Një arsye ishin ndryshimet e shpeshta në liturgjinë dhe ritualin katolik që ndodhën në agshol të Koncilit të Dytë të Vatikanit të 1963-shit, duke u dhënë njerëzve të thjeshtë të kuptojnë se Kisha nuk kishte standarde të ngulitura mirë. Me njëri-tjetrin, kleri fliste për fleksibilitet dhe përshtatshmëri liturgjike, por katolikët e thjeshtë po kuturiseshin nëpër errësirë. Zoti nuk ndryshon; nuk ndryshojnë as nevojat e shpirtit njerëzor dhe nuk kishte ndonjë shpallje të re nga qielli. Megjithatë, ne ishim rrethuar nga ndryshimet, javë pas jave, vit pas viti; duke shtuar, hequr, ndryshuar gjuhën nga latinishtja në anglisht dhe duke futur, përfundimisht, kitarat dhe muzikën folk. Priftërinjtë shpjegonin dhe shpjegonin ndërsa njerëzit e zakonshëm tundnin kokat. Kërkimi për kuptim bindi një numër të madh se nuk kishte patur shumë kuptim më herët.

Një arsye e dytë ishte një numër vështirësish doktrinore, si doktrina e Trinitetit, që askush në historinë e botës, as priftërinj dhe as njerëz të zakonshëm nuk kishin qenë në gjendje ta shpjegonin në një mënyrë bindëse dhe që shpalosej, të paktën para mendjes së zakonshme, në një formë komiteti hyjnor, i bashkëndarë ndërmjet Zotit Atë, që sundonte botën nga qielli; Biri të Tij Krisht që shpëtoi njerëzimin në tokë; dhe Shpirti të Shenjtë, që pikturohej si një pëllumb i bardhë dhe shpërfaqej të kishte një rol dukshëm të zbehtë.

Më kujtohen përpjekjet për të krijuar marrëdhënie të veçantë me njërin prej tyre me qëllim që ai të më ndreqte marrëdhënien me të tjerët dhe, për këtë qëllim, do t’i lutesha me zell herë njërit herë tjetrit. Por dy të tjerët ishin kokëfortësisht aty. Përfundimisht, vendosa që Zoti Atë duhet të ishte në krye të dy të tjerëve dhe kjo krijoi edhe pengesën më të frikshme në rrugën e katolicizmit tim, hyjnitetin e Krishtit. Për më tepër, reflektimi ma bëri të qartë se natyra e njeriut i kundërvihej natyrës së Zotit në çdocilën hollësi, të kufishmen dhe të fundmen në një anë dhe absoluten e të pafundmen në anën tjetër. Që Jezusi ishte Zot nuk mbaj mend ta kem besuar vërtet ndonjëherë, në fëmijëri apo më vonë.

Në Kërkim të Udhëzimit

Një tjetër pikë e mosbesimit ishte tregëtia që kisha bënte me botën tjetër, në aksione e obligacione që Kisha i quante indulgjenca. A do të faleshin kaq e kaq vite nga dënimi në purgator që i ishte dukur kaq i rremë Martin Luterit në agshol të Reformacionit?

Gjithashtu mbaj mend një dëshirim për Shkrimin e Shenjtë, diçka në rendin e një libri që mund të ushqente udhëzimin. Në një nga Krishtlindjet me qe dhuruar një Bibël, një botim i këndshëm, por në përpjekjen për ta lexuar, unë e gjeta atë kaq të shpërndarë dhe të zbrazur nga filli koherent që e bënte të vështirë që një njeri të mbështeste jetën e tij mbi të. Vetëm më vonë mësova se si i zgjidhnin të krishterët vështirësitë në praktikë, protestantët duke krijuar teologji sektare, sekush duke theksuar tekstet e sektit të tij dhe duke mos marrë në konsideratë pjesën tjetër; katolikët duke e injoruar të gjithën, me përjashtim të pjesëzave të përmendura në liturgjinë e tyre. Dukej se mungonte diçka në një libër të shenjtë që nuk mund të lexohej në një tërësi të gjithëmbarshme.

Veç kësaj, kur shkova në universitet, zbulova se autenticiteti i librit, veçanërisht Dhjatës së Re, ishte vënë ndjeshëm në dyshim si rezultat i studimeve hermeneutike moderne nga vetë të krishterët. Në një kurs teologjie bashkëkohore, lexova përkthimin e Norman Perrin të Problemi i Jezusit Histori nga Joachim Jeremias, një nga studiuesit më në zë të këtij shekulli të Dhjatës së Re. Një kritik tekstual që ishte zotërues mjeshtëror i gjuhëve origjinale dhe u kishte kushtuar teksteve shumë vite, ai ishte pajtuar më në fund me teologun gjerman Rudolph Bultmann se pa asnjë dyshim ishte e vërtetë të thuhej se ëndrra e hartimit të një biografie të Jezusit kishte marrë fund, duke lënë të kuptohet se jeta e Krishtit siç ai kishte jetuar faktikisht nuk do të mund të rindërtohej — me ndonjë shkallë të caktuar sigurie — duke u nisur nga Dhjata e Re. Nëse kjo ishte pranuar nga një dashamirës i Krishtërimit dhe një nga ekspertet tekstualë më të shquar, arsyetova unë, çfarë duhej të thonin armiqtë e tij? Atëherë, çfarë mbetej nga Bibla përveç se të pranoje se ajo ishte një regjistër të vërtetash të përziera me trillime, hamendësimesh të projektuara mbi Krishtin nga ndjekësit e mëvonshëm, në mospajtim me njëri-tjetrin rreth asaj se kush kishte qenë dhe çfarë u kishte mësuar në të vërtetë mësuesi i tyre. Nëse teologët si Jeremias mund të përforcoheshin nga fakti që diku poshtë shtresimeve të shtesave të mëvonshme në Dhjatën e Re kishte diçka që quhej Jezusi historik dhe mesazhi i tij historik, si mund të shpresonte një njeri i zakonshëm ta gjente, apo ta njihte, nëse kjo mund të arrihej?

Të Humbësh Fenë

Në universitet, unë studiova filozofi dhe ajo më mësoi t’i shtroj dy pyetje kujtdo që pretendonte të kishte të vërtetën: Çfarë do të thuash dhe nga e di këtë? Kur këto pyetje ia shtrova vetë traditës time fetare, nuk gjeta asnjë përgjigje dhe kuptova se Krishtërimi më kishte rrëshkitur nga duart. Atëherë u ankorova në një kërkim që me gjasë nuk është jofamiljar për shumë të rinj në Perëndim, një kërkim për kuptim në një botë pa kuptim.

E fillova aty ku kisha humbur besimin e mëparshëm, me filozofët, sërish me dëshirën për të besuar, jo duke kërkuar filozofinë, por një filozofi.

Lexova esetë e pesimistit të madh Arthur Schopenhauer, që më mësoi dukurinë e fazave të jetës dhe se paraja, fama, fuqia fizike dhe inteligjenca kalonin me kalimin e viteve dhe vetëm përsosuria morale mbetej. U ndikova shumë prej këtij mësimi dhe e kujtoj atë edhe pas shumë vitesh. Esetë e tij me tërhoqën gjithashtu vëmendjen drejt faktit se një person ishte i prirur të hidhte poshtë në vitet e mëvonshme atë që përqafon me zjarrmi në kulm të rinisë. Me një dëshirë të parathënë për të gjetur Hyjninë, vendosa të mbruj veten me argumentat më kokëfortë që mund të gjeja nga ateizmi, prej të cilëve të mund të gjeja një rrugëdalje të mundshme më vonë. Kështu, lexova përkthimet e Walter Kaufmann të veprave të imoralistit Friedrich Nietzsche. Gjeniu shumëfaqësh i shqyrtonte në imtësi gjykimet morale dhe besimet e njerëzimit me argumente të shkëlqyer filologjikë dhe psikologjikë që mbërrinin të akuzonin vetë gjuhën njerëzore dhe veçanërisht gjuhën e shkencës së shekullit të nëntëmbëdhjetë si të përcaktuar së brendshmi dhe të ndërmjetësuar nga koncepte të trashëguara nga gjuha e moralitetit në atë shkallë që në formën e tyre aktuale nuk mund të ushqenin shpresa se mund të zbulonin të vërtetën. Mbanash vlerës së tyre imunologjike kundër skepticizmit total, veprat e Nietzsche-s shpjegonin se përse Perëndimi ishte post-kristian dhe parashikonin saktësisht shtazërinë e padëshmuar ndonjëherë të shekullit të njëzetë, duke demaskuar mitin se shkenca mund të funksionojë si një zëvendësues moral për fenë tashmë të vdekur.

Në një nivel personal, bisedat e tij të gjata kundër Krishtërimit, veçanërisht Gjenealogjia e Moralit, më dhanë mua bekimin e filtrimit të besimeve të traditës monoteiste në një numër të vogël formash të analizueshme. Ai ndante konceptet jothelbësore (si spektakli i çuditshëm i vetëvrasjes së një hyjnie të gjithëfuqishme në kryq) nga ato thelbësore, që këtë botë, ndonëse pa besuar në to, del të jenë vetëm tre syresh: që Zoti ekzistonte; që Ai krioji njeriun në botë dhe përcaktoi sjelljen e pritur prej tij aty; dhe se sipas kësaj Ai do ta gjykonte njeriun në botën tjetër dhe do ta shpinte atë në shpërblim apo dënim të përjetshëm.

Një Thirrje për Lutje

Ishte kjo kohë kur unë lexova një përkthim të hershëm të Kuranit të cilin, kundër dëshirës sime, e admirova, ndërmjet ngurrimeve agnostike për pastërtinë me të cilën i paraqiste këto koncepte themelore. Edhe sikur të ishte i rremë, mendoja, nuk mund të kishte një shprehje më thelbësore të fesë. Si një vepër letrare, përkthimi, ndoshta nga Sales, ishte i pafrymëzuar dhe dukshëm armiqësor ndaj subjektit, ndërkohë që e dija se origjinali në arabisht ishte i njohur botërisht për bukurinë dhe elokuencën ndër librat fetarë të njerëzimit. Ndjeva dëshirën për të mësuar gjuhën arabe për të lexuar origjinalin.

Gjatë një sezoni pushimesh nga shkolla, po ecja përmes një rruge të ndotur mes disa fushash gruri dhe ndodhi që dielli perëndoi. Me njëfarë frymëzimi ndjeva se ishte kohë për adhurim, një moment për t’iu lutur Zotit. Por ajo nuk ishte një gjë ku mund të bazoheshe për të mësuar hollësitë, por përkundrazi një tekë kalimtare, apo ndoshta fillimi i një vetëdijeje që ateizmi ishte një rrugë jo-autentike e qenies.

E mbarta në vete një pjesë të këtij trazimi kur u zhvendosa në Universitetin e Çikagos, ku studiova epistemologjinë e teorisë etike: si krijoheshin gjykimet morale përmes leximit dhe kërkimit mes librave të filozofëve që një gjë të hidhte dritë mbi çështjen e pakuptimësisë, që ishte një shqetësim sa personal aq edhe një prej problemeve filozofike qendrore të epokës tonë.

Sipas një pjese prej tyre, vrojtimi shkencor mund të ofronte vetëm pohime përshkruese të formës X është Y, për shembull, objekti është i kuq, pesha e tij është dy kilogram, lartësia e tij është dhjetë centimetër, etj, në çdonjërin prej të cilëve gjendej një „është“ shkencërisht e verifikueshme, ndërsa në gjykimet morale elementi funksional ishte një „duhet“, një pohim parashkrues të cilin nuk mund ta masë apo verifikojë asnjë shkallë e vrojtimit shkencor. Dukej se „duhet“ ishte logjikisht e pakuptimtë dhe bashkë me të edhe gjithë moraliteti, një pozicion që më sillte ndërmend ato që përshkruheshin nga Lucian-i në këshillën e tij që kushdo që sheh një filozof moral duke zbritur teposhtë rrugës duhet të ikë prej tij si prej një qeni të çmendur. Për një person të tillë, fjalën e kishte dobia dhe asgjë nuk mund ta kontrollonte këtë sjellje përveç ujdisë.

Të Lexosh Detin

Për shkak se Çikago ishte një shkollë e shtrenjtë dhe më duhej të mblidhja paratë për të paguar tarifën, gjeta një punë verore në Bregun Perëndimor me një varkë me rrjetë që peshkonte në Alaska. Deti doli të jetë një shkollë e llojit të vet dhe mua m’u desh të kthehesha aty për tetë sezone, për para. U takova me shumë njerëz në varka dhe pashë gjëkafshë nga fuqia dhe madhështia e erës, ujit, stuhive dhe shiut; dhe vogëlsinë e njeriut. Këto gjëra vënë përpara nesh një libër të stërmadh, por miqtë e mi peshkatarë dhe unë mund të shquanim në të vetëm germat që gjendeshin brenda kontekstit tonë: të kapnim sa më shumë peshq që të ishte e mundur brenda kohës së përcaktuar për t’ua shitur ofertuesve. Pak syresh dinim të lexonin një libër nga fillimi në fund. Shpesherë, në një shpërthim të vetëm, dallgët ngriheshin si kodra madhështore dhe kapiteni do ta mbante timonin me noçka të bardha dhe kiçi ynë zhytej për një minutë thellë në një luginë uji jeshilonjë, kur pas një çasti arrinte fundin e lugut dhe ngjitej brof drejt qiellit përpara se të kulmonte mbi kreshtën tjetër dhe të niste sërish zbritjen.

Më herët në karrierën time si detar i thjeshtë, kisha lexuar përkthimin e Hazel Barnes të Jean Paul Sartre-i „Qenia dhe Asgjësia“, ku ai argumentonte se dukuritë shfaqeshin vetëm për ndërgjegje në kontekstin ekzistencial të projekteve njerëzore, një temë që të sjell ndërmend dorëshkrimin e Marx të vitit 1844, ku natyra prodhohej nga njeriu, duke lënë të kuptohet, bie fjala, se kur një mistik sheh një rresht pemësh, ndërgjegja e tij trajton një objekt fenomenal tërësisht të ndryshëm nga ajo që sheh një poet, për shembull, ose një kapitalist. Për mistikun, është një manifestim; për poetin, një pyll; për kapitalistin, lëndë druri. Sipas kësaj pikëpamjeje, një mal shfaqet i lartë në kontekstin e projektit të ngjitjes në të dhe kësisoj, në përputhje me marrëdhëniet instrumentale që përfshihen në interesa të ndryshme njerëzore.

Por, ngjarjet e mëdha natyrore të detit që na rrethonte dukej se i shpërfillte, me faktshmërinë e tyre të pareduktueshme dhe kokëfortë, përpjekjet tona kokëtrasha për t’u pajtuar me to. Papritur, ne ishim aty, të shkundur nga forcat qark nesh pa ia arritur të kuptojmë gjëkafshë, me thagmën nëse mund t’ia dilnim. Ndoca, kështu është, i luteshin Zotit për ndihmë në këto çaste, por kur ktheheshim shëndosh e mirë në breg ne silleshim si njerëz që dinin pakgjë për Të, a thua ato momente kishin qenë një shkarje në marrëzi, të zënë në lak për të menduar rreth tyre në kohë më të gëzuara. Ishte një prej mësimeve të detit që në fakt, ngjarje të tilla jo vetëm ekzistonin por ndofta edhe mbizotëronin në jetën tonë. Njeriu ishte i vogël dhe i dobët, forcat rreth tij ishin të bujshme dhe ai nuk i kontrollonte dot.

Ndonjëherë një varkë zhytej dhe njerëzit vdisnin. Më kujtohet një peshkatar nga një varkë tjetër që po punonte pranë nesh, që bënte të njëjtën punë si unë, stivosjen e rrjetës. Ai buzëqeshi mes ujit ndërsa tërhoqi rrjetën nga blloku hidraulik sipër tij, duke e mbledhur gjithë kujdes pas tij për ta bërë hazër për krahun tjetër. Disa javë më vonë, peshkarexha e tij u mbyt ndërsa peshkonte në një stuhi dhe ai ngeci në rrjetë e u zhyt. E pata parë edhe një herë të vetme në ëndërr duke bërë shenjë nga unë çprej kuvertës së peshkarexhës së tij.

Kapiten i Paepur

Llahtaria e skenave në të cilat jetonim, stuhitë, shkëmbinjtë absolutë që ngriheshin vrik nga poshtë ujit me qindra këmbë, të ftohtët, shirat dhe etja, lëndimet dhe vdekjet e herëpashershme të punëtorëve na linin pak mbresë të shumtëve prej nesh. Peshkatarët, në fund të fundit, duhej të ishin të rreptë. Në një peshkarexhë, familja që punonte me të kishte humbur një anëtar të përkohshëm të ekipit në det në fund të sezonit, i vetmi jo-anëtar i familjes që punonte me ta, dhe kurseu pagat që do të duhej t’i paguante atij.

Kapiteni i një tjetër peshkarexhe ishte një njëzeteshtatëvjeçar që dorëzonte çdo vit gaforre me vlerë miliona dollarë në Detin Bering. Kur dëgjova për herë të parë rreth tij, ishim në Kodiak dhe anijen e tij e kishin lidhur në dokun e qytetit pas një udhëtimi të gjatë disa ditë më parë. Kapiteni ishte për momentin i paqejf në krevat në kabinën e tij luksoze, ku po villte gjak pasi kishte ngrënë një gotë rrugës për në qytet një natë më parë për të treguar se sa i paepur ishte.

Ai ishte më mirë kur e pashë më vonë në Detin Bering në fund të një sezoni të gjatë dimëror gaforresh. Ai punonte hipur mbi kabinën e tij të timonit, i rrethuar nga radio që mund të kapnin sinjal nga çdo pikë, kompjutera, Loran (një sistem navigimi në distanca të largëta në të cilin pozicioni përcaktohet nga intervalet ndërmjet pulsimeve të sinjaleve që merren nga radio-transmetuesit në hapësirë të gjerë), hidrolokator, zbulues thellësish dhe radar. Panelet e tij të dritës dhe kthesës ishin vendosur nën këndin 180 gradë të dritareve të sigurisë që shihnin drejt detit dhe njerëzve në kuvertën poshtë, me të cilët komunikonte përmes altoparlantit. Ata shpesh punonin 24 orë paprerë, duke tërhequr marrshin nga uji i akullt poshtë baterive syçela të dritave elektrike vigane ngjitur pas direkëve që e shndërronin natën e pandërprerë të muajve të dimrit në ditë. Kapiteni ishte me nam për ulëritjet e tmerrshme dhe një herë e kishte mbyllur ekuipazhin e tij jashtë mbi direkë në shi për njëmbëdhjetë orë për shkak se një prej tyre kishte hyrë brenda pa leje për të pirë një filxhan kafe. Pak nga ekuipazhi i tij ia kishin dalë ta shtynin më shumë se një sezon me të, ndonëse kishin bërë pothuaj dyfishin e të ardhurave vjetore të një avokati apo një ekzekutivi marketingu, dhe e gjithë kjo në vetëm gjashtë muaj. Gjatë atyre viteve në Detin Bering vihej pasuri, përpara se mbipeshkimi të zhdukte gaforren.

Në atë çast ai ishte në spirancë dhe qe mjaft i përzemërt kur ne u lidhëm pas tij dhe ai erdhi në bordin tonë për të ndenjur dhe biseduar me kapitenin tonë. Ata folën gjatë, herë-herë me sy të menduar nga deti përmes derës apo dritares, herë-herë duke parë njëri-tjetrin rreptë kur kur i ngacmonte gjëkafshë, si për shembull tema e asaj që mendonin konkurrentët për të. „Ata vrasin mendjen përse kam ca para“ tha ai. „Po unë vitin e kaluar kam fjetur vetëm një natë në shtëpi.“

Më pas ai i dha urdhër ekuipazhit të tij të lëshohen dhe të zgjedhin spirancën, me sytë që i kapsalliste ngultas mbi ujin nga dritaret e dhomës ndërsa u zhduk me një duhmë tymi nga grumbulli. Syçeltësia e tij, fiziku i tij prej antilope, udhëtimet e tij të panumërta pas lojërave dhe tregjeve më kujtonin kafshë të tjera grabitqare të detit. Njerëz të tillë, të aftë për të fituar para por të pavëmendshëm ndaj çfarëdo qëllimi apo objektivi përfundimtar më linin mbresë dhe unë gjithnjë e më shumë kisha nisur të vrisja mendjen nëse njerëzit nuk kishin nevojë për parime për t’i udhëhequr dhe për t’u thënë përse ishin aty. Pa parime të tilla asgjë nuk dukej së na ndante nga preja jonë përveç aftësisë tonë për të qenë më të gjithanshëm dhe teknologjikisht të aftë për të gjuajtur për më shumë kohë në një shkallë më të paanë dhe me më shumë shkatërrim se sa kafshët që ne gjuanim.

Peshkatarë dhe Mjekë

Këto konsiderata kisha në kokë gjatë vitit tim të dytë të studimeve në Çikago, kur u vetëdijësova përmes studimeve të sistemeve morale filozofike se filozofia nuk kishte patur sukses në të shkuarën të ndikonte ndjeshëm moralin e njerëzve dhe t’i pengonte nga padrejtësia, kështu që arrita të kuptoj se pak shpresë kishte që ajo t’ia dilte në të ardhmen. Zbulova se krahasimi i sistemeve kulturore dhe shoqërive në vijueshmërinë dhe shumëllojshmërinë e tyre historike kishte çuar shumë intelektualë drejt relativizmit moral, që kur nuk mund të zbulohej asnjë vlerë morale që me virtytin e saj të ishte e vlefshmë ndërkulturalisht, një reflektim që i shpinte në nihilizëm — perspektivë që i sheh qytetërimet njerëzorë si bimë që rriten nga toka pasi mbijnë nga farëra dhe dhera të ndryshëm, me një blerim të përkohshëm dhe vdekje përfundimtare.

Disa syresh e përshëndesnin këtë si një çlirim intelektual, mes të cilëve Emile Durkheim në veprën e tij „Forma Elementare të Jetës Fetare“, apo Sigmund Freud në veprën „Totem dhe Tabu“, që e shqyrtonin njerëzimin si të ishte pacient dhe i diagnostikonin traditat fetare si forma të një neuroze kolektive që tani mund të kishim shpresë t’i kuronim përmes aplikimit të ateizmit shkencor radikal, një lloj shpëtimi përmes shkencës së kulluar.

Rreth kësaj teme, unë bleva përkthimin e Jeremy Shapiro të „Dija dhe Interesi Njerëzor“ të Jurgen Habermas, i cili argumentonte se nuk ekzistonte një shkencë e kulluar si e tillë, mbi të cilën të mund të mbështeteshim për të çarë përpara me guxim në një përsosje të paprerë të vetes dhe të botës. Ai e quante këtë keqkuptim shkencizëm, jo shkencë. Shkenca në të vërtetë, thoshte ai, nuk ishte e pambarsur me vlera, aq më pak me interesa. Llojet e kërkimit shkencor që merrnin financim, për shembull, ishin një funksion i asaj që shoqëria e tyre i konsideronte kuptimplota, të përshtatshme, të dobishme apo të rëndësishme. Habermas-i ishte nga ai brez i akademikëve gjermanë të cilët, gjatë viteve tridhjetë-dyzet, e kuptonin atë që po ndodhte në vendin e tyre, por ngulnin këmbë se ata angazhoheshin thjesht me veprimtari intelektuale, se po jetonin në sferën e shkollaritetit dhe nuk kishin pse të vramendeshin rreth asaj që mund të bënte shteti me kërkimet e tyre. Pikëpyetja e llahtarshme që shoqëronte intelektualët gjermanë kur barbaritë naziste u bënë publike pas lufte e bëri Habermas-in të mendojë thellë rreth ideologjisë së shkencës së kulluar. Në kishte gjë të qartë, ishte se optimizmi i mendimtarëve të shekullit të nëntëmbëdhjetë si Freud dhe Durkheim nuk ishte i mbrojtshëm më.

Unë nisa të rivlerësoj jetën intelektuale rreth meje. Ashtu si Schopenhauer, ndjeja se arsimi i lartë duhej të prodhonte qenie njerëzore më të larta. Por, në universitet gjeta laburantë që flisnin me njëri-tjetrin për stisjen e të dhënave të studimeve për të siguruar financim për vitin tjetër; mendjendritur që nuk lejonin regjistrimin e leksioneve të tyre nga frika se mos rivalët e tyre në të njëjtën fushë do të shkonin një hap më tej me kërkimin e tyre dhe do t’i tejkalonin në publik; profesorë që rivalizonin ashpër me njëri-tjetrin në gjatësinë e kurrikulës së lëndëve të tyre. Cilësitë morale që unë isha mësuar t’i shoqëroja me njerëz të zakonshëm të pakorrigjueshëm i gjeja tek akademikë të ndërlikuar po aq shpesh sa në mesin e peshkatarëve. Nëse mund të qeshje me peshkatarët që, pasi kishin mbushur varkën me peshq me një rrjetë të vetme, endeshin në det në sy të të tjerëve që t’i shihnin sa të rënduar e kishin varkën, gjoja duke kërkuar më shumë peshk; çfarë mund të thoje për PhD-të që silleshin njësoj në rastin e librave dhe artikujve të tyre? Kuptova se dija e tyre nuk kishte zhvilluar personalitetin e tyre, se sekreti i njeriut më të lartë nuk gjendej në sofistikimin e tyre.

Fundi i Filozofisë

Vrisja mendje çfarë do të ndodhte nëse nuk do të kisha hyrë aq thellë rrugën e filozofisë. Ndërsa më kishte demaskuar kristianizmin dhe më kishte falur disa thellime të çiltra, ajo nuk më kishte dhënë akoma përgjigje për pyetjet e mëdha. Përveç kësaj, kuptoja se kjo ishte e lidhur njëfarësoj, nuk e di nëse si shkak apo pasojë, me faktin që tradita jonë intelektuale dukej se nuk e rrokte më veten në një mënyrë serioze. Ç’ishim ne, filozofë, peshkatarë, plehrambledhës apo mbretër, përveçse aktorë pa peshë në një dramë që nuk e kuptonim, që luanim zellshëm rolet tona derisa vinin zëvendësuesit tanë dhe ne performonim për herë të fundit? Por, a mund të shpresohet me të drejtë për më shumë se kaq? Lexova “Kojves Introduction to Reading of Hegel“, ku ai shpjegonte se për Hegel-in filozofia nuk kulmonte në sistem, por në Njeriun e Urtë, dikë të aftë për t’iu përgjigjur pyetjes së mundshme mbi pasojat etike të veprimeve njerëzore. Kjo me shtynte të merrja në shqyrtim ngushticën tonë të shekullit të njëzetë, që nuk mund të ofrojë më asnjë përgjigje edhe për një çështje të vetme etike.

Dukej, pra, sikur zotërimi i pashembull i gjërave të prekshme nga ky shekull kishte përfunduar në një farë mënyre duke na shndërruar edhe neve në gjëra. E krahasoja këtë me konceptin e Hegel-it të konkretes në veprën e tij „Fenomenologjia e Mendjes“. Një shembull i abstraktes, në termat e tij, ishte realiteti fizik kufizues i librit që mban tani në duar, ndërsa konkretja ishte ndërlidhja e tij me realitetet më të mëdha që ai presupozonte, metodat e prodhimit që përcaktonin llojin e bojës apo letrës në të, standardet estetike që diktonin ngjyrën dhe skicimin e tij, sistemet e marketingut dhe shpërndarjes që e kishin bartur deri tek lexuesi, rrethanat historike që e kishin shkaktuar shijen dhe aftësinë e leximit të lexuesve; episodet kulturore që kishin ndërmjetësuar stilin dhe përdorimin e tij; shkurt, fotografinë e madhe në të cilën ai ishte artikuluar dhe kishte ardhur në jetë. Për Hegel-in, gjithmonë lëvizja e hulumtimit filozofik shpinte nga abstraktja tek konkretja, tek më realja. Ai, pra, ishte në gjendje të thoshte se filozofia shpinte domosdoshmërisht tek teologjia, objekt i së cilës ishte e vërteta përfundimtare, Hyjnia. Kjo, më dukej mua se, tregonte një mangësi të pareduktueshme të shekullit tonë. Nisa të vras mendjen nëse, duke materializuar kulturën dhe të shkuarën tonë, ne nuk ishim abstraguar nga njerëzimi i përgjithshëm, nga natyra jonë e vërtetë në marrëdhënie me një realitet më të epërm.

Në këto rrethana, lexova një numër veprash rreth Islamit, mes të cilëve librat e Seyyed Hossein Nasr, i cili besonte se shumë nga problemet e njeriut perëndimor, veçanërisht ato të mjedisit, vinin nga braktisja prej tij e urtësisë hyjnore të feve të shpallura, që i mësonin atij vendin e tij të vërtetë si krijesë e Zotit në botën natyrore dhe të kuptuarit dhe respektimin e saj. Pa të, ai e kishte djegur dhe konsumuar natyrën me mënyra gjithnjë e më teknologjike të shfrytëzimit komercial që e kishin shkatërruar botën e tij nga jashtë ndërsa e linin atë gjithnjë e më bosh nga brenda, sepse ai nuk e dinte përse ekzistonte apo për ç’qëllim duhej të vepronte.

Rashë në një reflektim se kjo mund të ishte e vërtetë për aq sa ishte, por ajo lypte pyetjen e vërtetësisë së feve të shpallura. Çdo gjë në faqen e tokës, të gjithë sistemet fetare e morale, ishin në të njëjtin plan, për sa kohë njeriu të mos fitonte sigurinë se njëri syresh vinte nga një burim më i lartë, e vetmja garanci e objektivitetit, forcës tërësore të ligjit moral. Përndryshe, opinioni i një njeriu ishte po aq i mirë sa ai i një tjetri dhe ne mbeteshim në një det të turbullt interesash individualë konfliktualë, në të cilin asnjë kundërshtim i drejtë nuk mund të ngrihej ndaj të fuqishmit që ha të dobëtin.

Gazali

Lexova libra të tjerë rreth Islamit dhe ndesha disa pasazhe të përkthyer nga W. Montgomery Watt nga “Shpëtuesi nga Humbja” i teologut dhe mistikut Gazali, i cili, pas një krize të moshës së mesme me pyetje dhe dyshime, kuptoi se përtej dritës së shpalljes profetike nuk kishte asnjë dritë tjetër në faqen e tokës prej të cilës mund të merrej ndriçim, aty ku më kishin çuar edhe hulumtimet e mia filozofike. Ja, pra, ku ishte, në termat e Hegel-it, Njeriu i Urtë, në personin e një profeti të frymëzuar hyjnisht, i cili ishte i vetmi që kishte autoritetin për t’iu përgjigjur pyetjeve të të mirës dhe të keqes.

Lexova edhe përkthimin e A. J. Arberry „Kurani i Interpretuar“ dhe kjo më riktheu në kërkimin tim të hershëm për një libër të shenjtë. Edhe në përkthim, epërsia e Shkrimit të Shenjtë musliman ndaj Biblës ishte e dukshme në çdo rresht, sikur realiteti i shpalljes hyjnore, i dëgjuar turbullt gjatë gjithë jetës, ishte shpalosur tani mu përpara syve të mi. Në stilin e saj madhështor, fuqinë, vendosmërinë e saj të papërkulshme, mënyrën e çuditshme të parashikimit paraprakisht të argumentave të zemrës ateiste dhe dhënies së përgjigjeve ndaj tyre; ishte një manifestim i kulluar i Zotit si Zot dhe njeriut si njeri, me shpalljen e Unitetit Hyjnor drithërues si shpallja identike e drejtësisë sociale e ekonomike mes njerëzve.

Nisa të mësoj arabisht në Çikago dhe, pasi kisha studiuar gramatikë për një vit me një shkallë të kënaqshme suksesi, vendosa të marr leje për të provuar të përparoj në gjuhë në një vit studimesh private në Kajro. Gjithaq, një dëshirë për horizonte të reja më tërhiqte dhe pas një sezoni të tretë peshkimi, shkova në Lindjen e Mesme.

Në Egjipt, unë gjeta diçka që besoj që sjell shumë njerëz në Islam, përkatësisht shenjën e monoteizmit të kulluar mbi ndjekësit e tij, që më goditi mua si gjëja më e thellësishme që kisha ndeshur ndonjëherë në jetë. U poqa me shumë muslimanë në Egjipt, të mirë dhe të ligj, por gjithsej të ndikuar nga mësimet e Librit të tyre në një shkallë më të gjerë që ç’kisha parë gjetiu. Kanë kaluar rreth pesëmbëdhjetë vite që atëherë, dhe nuk mund t’i kujtoj të gjitha, apo pjesën më të madhe të tyre, por ndoshta ato që ia dal të sjell ndërmend do të shërbejnë për të ilustruar mbresat që më lanë.

Kredhur në Lutje

I pari ishte një burrë në buzë të Nilit afër Mikjas Gardens, ku bëja ecje zakonisht. E vura re ndërsa falej në një copë kartoni, me fytyrë nga lumi. Bëra të kaloj përpara tij, por befas u mbajta dhe i dola nga pas për të mos e shqetësuar. Ndërkaq i hodha sytë një çast përpara se të largohesha, vura re një njeri të kredhur në marrëdhënien e tij me Zotin, i pavëmendshëm ndaj pranisë time, aq më pak ndaj opinioneve të mia për fenë e tij. Për mendjen time, kishte diç të veçuar në mënyrë magjepsese në këtë gjë, tërësej e huaj për dikë që vinte nga Perëndimi, ku lutja në publik ishte praktikisht e vetmja gjë e turpshme që kishte mbetur.

Tjetri ishte një djalosh nga shkolla fillore që më përshendeti në afërsi të Khan al-Khalil dhe, ngaqë unë flisja pak arabisht dhe ai fliste pak anglisht dhe donte të më tregonte për Islamin, eci përkrah meje për disa milje përmes qytetit në drejtim të Gizës, duke më shpjeguar sa mundi. Kur u ndamë, kam përshtypjen se shqiptoi një lutje për mua që të bëhem musliman.

Ndërsa tjetri ishte një mik nga Jemeni që jetonte në Kajro, i cili më solli një kopje të Kuranit me kërkesën time për të më ndihmuar të mësoja arabisht. Nuk kishta tavolinë pranë karriges ku ulesha në dhomën e hotelit dhe e kisha bërë zakon t’i vija librat në dysheme. Kur e vendosa Kuranin në krah të librave të tjerë, ai u ul qetësisht dhe e ngriti, nga respekti për të. Kjo me la një mbresë sepse e dija që ai nuk ishte fetar, por ja ku shfaqej ndikimi i Islamit tek ai.

Jeta Muslimane

Një tjetër ishte një grua që e takova ndërsa ecte me biçikletën për dore në një rrugë të pashtruar në anën e kundërt të Nilit nga Luxor-i. Unë isha bërë i murrmë nga pluhuri dhe disi i veshur keq, ndërsa ajo ishte një grua e moshuar e veshur në të zeza nga koka te këmbët që ngjitej pa asnjë fjalë apo shikim drejt meje, vendosi një monedhë në dorën time kaq papritur sa, i befasuar, më ra në tokë. Ndërsa u ula ta marr, ajo ishte larguar vrik. Për shkak se mendoi se isha i varfër, sado që dukshëm jomusliman, ajo më dhuroi pak para pa ndonjë pritshmëri për to mbanash asaj që gjendej mes saj dhe Zotit të saj. Ky akt më shtyu të mendoj shumë rreth Islamit, pasi nuk dukej ta kishte nxitur gjë tjetër veç tij.

Shumë gjëra të tjera më kaluan nëpër mend gjatë muajve të qëndrimit tim në Egjipt për të mësuar arabisht. U gjenda përpara mendimit se njeriu duhet të ketë një fe të caktuar dhe isha shumë më i mbresuar nga ndikimi i Islamit në jetën e muslimanëve, një farë fisnikërie e qëllimit dhe bujari e shpirtit, që nuk e kisha parë në ndonjë fe tjetër apo edhe nga ndikimi i ateizmit tek ndjekësit e tij. Muslimanët dukej se e kishin më me shumicë se ne.

Krishtërimi kishte anët e tij të mira për të qenë i drejtë, por ato dukeshin të përziera me konfuzion dhe ndjehesha gjithnjë e më i prirur për të kërkuar shprehjen e tyre më të përsosur në Islam. Pyetja e parë që kishim memorizuar nga katekizmi ynë i hershëm ishte: Përse jemi krijuar? përgjigja e saktë e të cilës ishte: „për të njohur, dashur dhe shërbyer Zotit“. Kur vramendesha rreth asaj që më rrethonte kuptoja se Islami dukej se ofronte rrugën më të gjithëmbarshme dhe më të kuptueshme të zbatimit praktik të saj në përditshmëri.

Sa për fatin politik aspak madhështor të muslimanëve sot, nuk mendoja se këto ishin një qortim ndaj Islamit, apo ta lidhja këtë me një pozitë inferiore në rendin natyror të ideologjive botërore, por përkundrazi e shihja këtë si një etapë e poshtme në ciklin e madh të historisë. Hegjemonia e huaj mbi tokat muslimane ishte dëshmuar edhe më parë në shkatërrimin e tejpërtejshëm të qytetërimit islamik në shekullin e trembëdhjetë nga hordhitë mongole, që ngritën qytetet dhe ndërtuan piramida me kafkat e njerëzve prej stepave të Azisë Qendrore në zemër të territoreve muslimane, shkatërrim pas të cilit caktimi i plotë ishte të sillte Perandorinë Osmane për të ngritur lart Fjalën e Allahut dhe për ta bërë atë një realitet politik të gjallë që qendroi për shekuj me radhë. Sipas këtij reflektimi, ishte pikërisht tani radha e muslimanëve bashkëkohorë për një kristalizim të ri historik të Islamit, një realitet në të cilin gjithkush do të donte të merrte pjesë.

I Zbuluar nga Feja

Kur një mik musliman në Kajro më pyeti një ditë, përse nuk bëhesh musliman?, kuptova se Allahu kishte krijuar në mua një dëshirë për të përkuar në këtë fe, që i përmirëson ndjekësit e saj në këtë mënyrë, që nga zemrat më të thjeshta tek intelektet më mjeshtërore. Askush nuk bëhet musliman falë një vepre të mendjes apo vullnetit, por vetëm falë mëshirës së Allahut dhe ishte pikërisht kjo, në fund të fundit, që më solli mua në Islam në Kajro në vitin 1977.

„A nuk ka ardhur koha që zemrat e atyre që besojnë të nënshtrohen në të përmendurit e Zotit dhe të vërtetës që Ai ka zbritur? Të mos jenë ata si ata që u qe dhënë libri më parë: u zgjat koha te ata dhe u ngurtësuan zemrat e tyre. Të shumtët e tyre janë të pabindur. Dijeni se Zoti i jep jet tokës së vdekur. Jua sqaruam kështu shenjat, që të mund të kuptoni.“ (Kuran, 57:16–17)

Përktheu: Vehap Kola