Ku gjendet siguria e vërtetë?

Në hadithin e Xhibrilit, Profeti tha se feja ishte “që të kesh fe në Zotin, engjëjt e Tij, librat e Tij, profetët e Tij dhe Ditën e Fundit, si dhe të kesh fe në përmasimin (kaderin), të mirën dhe të keqen e tij.

Në shikim të parë, kjo duket si një përkufizim i fesë. Por vini re se Profeti përsërit fjalën fe. Një përkufizim i mirëfilltë nuk mund të përsërisë fjalën që përkufizohet në përkufizim. Që këtej, Profeti e merr si të mirëqenë që dëgjuesit e tij e dinë tashmë se çfarë është feja dhe se ata kanë nevojë t’u tregohet në ç’gjë duhet të kenë fe.

Nuk është e mjaftueshme të kesh fe dhe ta lësh me kaq, as nuk është e mjaftueshme të “kesh fe në Zotin”. Feja duhet të ketë edhe objekte të tjera dhe nëse ndokush nuk ka fe në të gjitha objektet e përmendura, feja e tij nuk do të merret si fe islame, por me gjasë si fe e ndonjë tjetër lloji.

Përpara se të kthehemi tek objektet e fesë islame, na nevojitet një përkufizim i fjalës fe në vetvete, apo më shumë se kaq, të vetë termit īmān në gjuhën arabe, sepse disa ide të pranuara rreth fesë, siç kuptohet termi në gjuhën angleze, nuk përdoret për īmān-in.

Në gjuhën angleze, zakonisht ne nuk bëjmë dallim ndërmjet fesë dhe besimit. Megjithatë, Wilfried Cantwell Smith ka nxjerrë në pah se fjala fe — edhe pa e marrë në shqyrtim kontekstin e arabishtes — duhej të dallohej nga fjala besim. Kur ne themi se njerëzit besojnë në një gjë, ne nënkuptojmë se ata kanë siguri se gjëja është e vërtetë, por shpeshherë ne lëmë të kuptohet se ata gabohen dhe nuk po i shqyrtojnë të gjitha evidencat.

Në gjuhët islame, fjala īmān nuk ka ndonjë ngjyresë të tillë negative. Īmān-i ngërthen sigurinë në një të vërtetë që është njëmend e vërtetë, jo një e vërtetë e hamendësuar. Nuk ekziston asnjë propozim që njerëzit kanë fe në pavërtetësi. Objekti i fesë së tyre shpreh realitetin objektiv të gjërave.

Wilfried Cantwell Smith përmblodhi në mënyrë të mrekullueshme pikëpamjen myslimane të fesë me fjalët e tij “duke qenë i kulluar dhe i pakundërshtueshëm objekti i fesë, çështja është çfarë bën njeriu për atë që di”. Qëkur kufr-i përfaqëson një mospranim të objekteve që janë “të kulluara dhe të pakundërshtueshme”, që janë tërësisht të vetëkuptueshme dhe kryekrej të pamohueshme, ai shihet me përbuzje.

Një pjesë e domethënies së īmān-it mund të kuptohet përmes shqyrtimit të të kundërtit të tij, kufri-it — fjalë që zakonisht përkthehet si “të jesh i pafe” apo “mosbesimtar”. Është e vërtetë se në gjuhën e zakonshme kāfir — person që ka cilësinë e kufr-it — është dikush që nuk e pranon Islamin. Që këtej, nëse myslimanët janë besimtarë, kāfir-ët duhet të jenë mosbesimtarë apo të pafe. Por tashmë kemi propozuar që “besim” nuk është përkthimi më i mirë për fjalën īmān dhe, kësisoj, “mosbesim” është thjesht një mundësi e përafërt për fjalën kufr.

Kurani përdor kufr-in jo vetëm si të kundërtin e īmān-it, por edhe si të kundërtin e shukr-it, që nënkupton “mirënjohje”. Në pikëpamjen islame të gjërave, fakti që qeniet njerëzore janë krijesat e Zotit dhe kanë marrë ekzistencën e tyre dhe çdo gjë që posedojnë nga veprimi i tij krijues, nënkupton se ato duhet të jenë mirënjohëse ndaj tij. Pa dhuntisjen bujare të Zotit, ata nuk do të kishin ekzistuar. Mirënjohja është tipari i parë i karakterit, për të cilën njerëzit i detyrohen Zotit.

Kuptimi burimor i termit kufr është të fshehësh diçka. Njerëzit që janë mosmirënjohës fshehin të mirën që u është bërë duke mos e përmendur atë. Një përson që nuk ka fe fsheh të vërtetat e vetëkuptueshme të ekzistencës. Kufr-i — me pak fjalë — kuptohet si mbulimi dhe fshehja e të vërtetave që dihen. Që këtej, ne nuk do të përdorim fjalë të tilla si mosbesim apo të qenit i pafe në përkthimin e tij, por termin (mosmirënjohës) fshehës i të vërtetës.

Njerëzit mund të kundërshtojnë se “mosbesimi” është përkthim më i mirë sepse nuk është kaq gjykues. Për më tepër, disa do të thonë, çështja ka të bëjë më çfarë besojnë myslimanët, jo me të vërtetat objektive. Por nëse myslimanët pranojnë se çështja është thjeshtë diskutim lidhur me besimin, topi do të kthehet në fushën e jomyslimanëve, sepse ata do të kenë rënë në ujdi tashmë se diskutimi ka të bëjë me besimet që mund ose jo të jenë të vërteta. Por sërish, kjo falsifikon kuptimin e fjalës īmān, që nuk ka të bëjë asgjë më besimin në atë kuptim.

Ndokush mund të shprehë kundërshtimin ndaj përdorimit të shprehjes fshehje e të vërtetës me fjalët “Unë nuk i di këto të ‘vërteta’, as nuk i pranoj ato si të vërteta, pra si mund të quhem unë ‘fshehës i të vërtetës?’” Myslimanët tradicionalë do t’i përgjigjeshin tipikisht se këto njerëz thjesht nuk e kanë kuptuar çfarë thotë Kurani. Nëse do t’i kushtonin pak më shumë vëmendje mesazhit, ata do të kuptonin se e dinë në mënyrë të përsosur se “nuk ka zot përveç Zotit”, ngase është në vetë natyrën njerëzore që ta ketë një dije të tillë. Njerëzit që mëtojnë të mos e dinë këtë, refuzojnë natyrën e tyre njerëzore.

Përktheu: Vehap Kola