Koncepti i Bidatit në Sheriatin Islam
Koha Leximit 21 minuta Me Emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit
Ka pak koncepte që prodhojnë kaq shumë kontradiktë në Islam sot sa ajo se çfarë është sunnet dhe çfarë është bidat ose risi e urryer, ndoshta për shkak të kohëve në të cilat jetojnë muslimanët sot dhe sfidave me të cilat ballafaqohen. Pa asnjë dyshim, një nga ngjarjet më të mëdha sa i përket ndikimit mbi muslimanët në njëmijë vitet e fundit është fundi i kalifatit islam në fillim të këtij shekulli, një ngjarje që shenjoi jo vetëm fundin e autoritetit politik, të përkohshëm, por në shumë aspekte edhe fundin e konsensusit në Islamin sunit ortodoks.
Ai që është familjar me literaturën klasike në cilëndo nga shkencat islame, qoftë në ekzegjezën kuranore (tefsir), hadith, apo jurisprudencë (fikh) nuk mund të mos goditet nga fakti se sot ngrihen pyetje rreth bazave të Ligjit Hyjnor të Islamit (Sheriati) dhe disiplinave të përftuara prej tij, pyetje që nuk do të ishin shtruar në periudhën islame, jo sepse shkollarët e Islamit nuk ishin mjaft të ndritur për të krijuar pyetjet, por sepse ata i dinin përgjigjet tashmë.
Biseda ime sonte do të synojë të qartësojë disa keqkuptime të mundshme të konceptit të risisë (bidatit) në Islam, në dritën e hadithit profetik:
“Kujdes nga gjërat rishtare, sepse çdo gjë rishtare është risi, çdo risi është devijim dhe çdo devijim është në zjarr”.
Burimet që unë përdor janë burimet islame tradicionale dhe diskutimi im do të përqëndrohet në tre pika:
Pika e parë është se dijetarët thonë se hadithi i mësipërm nuk u referohet pa kufizim të gjitha gjërave të reja, por vetëtm atyre për vlefshmërinë e të cilave Ligji i Hyjnor nuk ka dhënë asnjë bazë. Përdorimi i fjalës “çdo” në hadith nuk nënkupton një gjeneralizim absolut, sepse ka shumë shembuj të gjeneralizimeve në Kuran dhe sunet që nuk janë të zbatueshëm pa kufizim, madje kualifikohen përmes kufizimeve që gjenden në evidenca të tjera madhore tekstuale.
Pika e dytë është se suneti dhe rruga e Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) ishte pranimi i veprave që nismoheshin në Islam, ishin të mira dhe nuk binin në kundërshtim me parimet e vendosura të Ligjit Hyjnor dhe refuzimi i gjërave që nuk ishin të tilla.
Pika e tretë dhe e fundit është se çështjet e reja në Islam nuk mund të refuzohen thjesht e vetëm pse ato nuk ekzistonin në shekullin e parë, por duhen vlerësuar dhe gjykuar sipas metodologjisë gjithëpërfshirëse të Ligjit Hyjnor, i cili është dhe mbetet kodi moral përfundimtar dhe universal për të gjithë njerëzit deri në fundin e kohës.
Pika jonë e parë, pra që hadithi nuk u referohet të gjitha gjërave të reja pa kufizim, por vetëm atyre që Ligji Hyjnor vërteton vlefshmërinë e tyre, mund të duket e çuditshme si fillim, nga pikëpamja e fjalëzimit të hadithit, që thotë “çdo gjë rishtare është risi, çdo risi është devijim dhe çdo devijim është në zjarr”. Tani fjala “bidat” ose “risi” gjuhësisht nënkupton çdo gjë të re. Kështu, pyetja jonë e parë duhet të jetë ajo rreth përgjithësueshmërisë së fjalës “çdo” në hadith: a mos nënkupton fjalëpërfjalë se çdo gjë e re në botë është haram apo e ndaluar? Përgjigjia është jo. Përse?
Duke iu përgjigjur kësaj pyetjeje, mund të vëmë re se ka shumë përgjithësime të ngjashme në Kuran dhe sunet, të cilat gjithë sa janë pranojnë një shkallë kategorizimi, siç është fjala e Allahut të Shumëlartit në Suren en-Nexhm:
“… njeriu nuk merr asgjë, përveç asaj për të cilën përpiqet” (Kuran 53:39),
pavarësisht se ekziston evidencë e bollshme se muslimani përfiton nga veprat shpirtërore të të tjerëve, për shembull, nga bashkëbesimtarët e tjerë muslimane, nga lutjet e engjëjve për të, lutja e funeralit mbi të, bamirësia e dhënë nga të tjerë në emër të tij dhe lutjet e besimtarëve për të;
Ose shqyrtoni fjalët e Allahut për mosbesimtarët në Suren el-Enbija:
“Njëmend ju dhe çfarë adhuroni mbanë Allahut jeni lëndë djegëse për ferrin” (Kuran, 21:98), “çfarë adhuroni” është një shprehje e përgjithshme, sepse nuk ka dyshim se Isai, nëna e tij dhe engjëjt janë adhuruar mbanë Allahut, por nuk janë “lëndë djegëse për ferrin”, kështu pra nuk janë çfarë nënkuptohet nga fjalët;
Ose fjala e Allahut të Shumëlartit në Suren el-En’am rreth bashkësive të mëhershme që u treguan të pavëmendshëm ndaj paralajmëruesve që u qenë dërguar,
“Por kur harruan çfarë u ishte përkujtuar, Në hapëm ndaj tyre dyert e çdo gjëje” (Kuran, 6:44),
ndonëse dyert e mëshirës nuk qenë hapur për ta;
dhe në fund hadithi i transmetuar nga Muslimi se Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) ka thënë:
“Askush që falet përpara lindjes së diellit dhe përpara perëndimit të tij nuk do të hyjë në ferr”,
e cila është shprehje e përgjithësuar, që përfundimisht nuk nënkupton atë që mund të tregojë së jashtmi, pasi dikush që përmbush lutjet e agimit dhe pasdites dhe neglizhon të gjithë lutjet e tjera dhe veprat e detyrueshme nuk ka dyshim se nuk përfshihet këtu. Por ky është një përgjithësim, subjekti i të cilit është i veçantë, ose një përgjithësim që kualifikohet nga tekste të tjera, pasi kur ekzistojnë hadithe plotësisht të autentifikuara është e detyrueshme të arrihet një akord midis tyre, ngaqë ato në realitet janë si një hadith i vetëm, pohime që shfaqen pa kualifikime të mëtejshme të kualifikuara vetë nga ato që pajisin me kualifikim me qëllim që nënkuptimi i ndërthurur i gjithë atyre të mund të përdoret.
Të hedhim për një moment vështrimin nga bidati apo risia, në dritën e sunnetit të Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) lidhur me çështjet e reja. Sunneti dhe risia (bidati) janë dy terma të përkundërt në gjuhën e Ligjdhënësit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe), saqë asnjëri nuk mund të përkufizohet pa iu referuar tjetrit, duke nënkuptuar se ato janë të përkundërta dhe gjërat bëhen të qarta nga të përkundërtat e tyre. Shumë autorë janë orvatur të përkufizojnë risinë (bidatin) pa përkufizuar sunnetin, ndërsa ai është parësor, dhe kështu kanë rënë në vështirësi të pazgjidhshme dhe konflikte me evidencat tekstuale kryesore që bien ndesh përkufizimit të tyre të risisë. Sakaq, sikur të kishin përkufizuar së pari sunnetin, do të kishin përftuar një kriter të ruajtur nga mangësitë.
Sunnet, si në gjuhën e arabëve dhe në Ligjin Hyjnor, do të thotë rrugë, siç ilustrohet nga fjalët e Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe):
“Ai që themelon një sunnet të mirë në Islam… dhe ai që fut një sunnet të keq në Islam…”, ku sunnet nënkupton rrugë ose traditë. Rruga e Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) në dhënien e udhëzimit, pranimin apo refuzimin: ky është sunneti. Ngaqë “sunneti i mirë” dhe “sunneti i keq” nënkuptojnë “rrugë të mirë” dhe “rrugë të keqe” dhe nuk është e mundur të ketë kuptim tjetër. Pra, kuptimi i “sunnetit” nuk është ajo që shumica e nxënësve të dijes, le më njerëzit e thjeshtë, kuptojnë: hadithi profetik (siç është rasti i ballafaqimit të sunnetit me kitabin, pra Kuranin, në dallimin e burimeve tekstuale), apo e kundërta e të detyrueshmes (kur sunneti, e rekomandueshmja, dallohet nga e detyrueshmja në kontekstin ligjor), sepse i pari është një përdorim teknik i prodhuar nga dijetarët e hadithit, ndërsa i dyti është një përdorim teknik i prodhuar nga dijetarët ligjorë dhe specialistët e bazave të jurisprudencës. Të dy këto janë përdorime me origjinë të mëvonshme se nuk janë çfarë nënkuptohet me sunnet këtu. Në fakt, sunneti i Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) është mënyra e tij e të vepruarit, urdhëruarit, pranuarit dhe refuzuarit. Prandaj, praktikat që themelohen rishtas duhen ekzaminuar në dritën e sunnetit të Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe mënyrës e rrugës së tij në pranim ose refuzim.
Ekzistojnë shumë hadithe, shumica prej të cilëve në përmbledhjet e autentifikuara në mënyrë rigoroze (sahih), që tregojnë se shumë nga Shoqëruesit profetikë kanë nismuar vepra të reja, forma të reja të thirrjes së emrit të Zotit (dhikr), lutjeje (dua) etj, që Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) nuk i kishte bërë apo urdhëruar të bëhen kurrë më parë. Përkundrazi, Shoqëruesit i kanë bërë ato për shkak të konkludimit apo bindjes se këto vepra buronin nga mirësia me të cilën kishin ardhur Islami dhe Profeti i Islamit dhe, në terma të përgjithshëm, kishin nxitur kryerjen e veprave të tilla, në përputhje me fjalën e Allahut të Shumëlartit në Suren el-Haxhxh:
“Veproni të mirën, që të mund të keni sukses” (Kuran, 22:77),
dhe hadithi i Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe),
“Ai që themelon një sunnet të mirë në Islam fiton shpërblimin e tij dhe të gjithë atyre që e kryejnë atë pas tij pa e pakësuar shpërblimin e tyre aspak”.
Megjithëse konteksti burimor i hadithit ishte dhënia e sadakasë, parimi interpretues i themeluar me konsensusin shkencor të specialistëve të bazave të Ligjit Hyjnor është se qëllimi i teksteve madhore gjendet në përgjithshmërinë e domethënies së tyre leksikore, jo në veçantinë e kontekstit të tyre historik, duke mos lënë të kuptohet se vetëm ndokush mund të përftojë dispozita juridike në Ligjin Hyjnor, sepse Islami është përkufizuar nga parime dhe kritere, të tilla që kushdo që nismon një sunnet duhet të jetë subjekt i rregullave, kufizimeve dhe mbi të gjitha evidencave tekstuale të tij.
Nga kjo pikënisje qëmtuese, mund të vërehet se shumë nga Shoqëruesit profetikë kanë kryer vepra të ndryshme mbi bazën e arsyetimit të tyre personal (ixhtihad) dhe se ishte sunneti dhe rruga e Profetit (Allahu e bekoftë dhe idhëntë paqe) që t’i pranonte ato që ishin akte adhurimi dhe punë të mira të përputhshme me bazat që kishte ngritur Ligji Hyjnor — jo në konflikt me të, — si dhe të refuzonte të tjerat. Ky ishte sunneti dhe rruga mbi të cilën pasuesit kalifë dhe Shoqëruesit vepruan dhe prej të cilës dijetarët muslimanë kanë ngritur rregullin që çdo çështje e re duhet gjykuar sipas parimeve dhe teksteve madhore të Ligjit Hyjnor: çdo gjë që vërtetohet nga ligji për natyrën e saj të mirë njihet si e mirë dhe çfarëdo që provohet nga ligji si kundërvënie dhe e keqe refuzohet si risi e urryer (bidat). Ndonjëherë ata e quajnë të parin risi të mirë (bidat të mirë), quajtur bidat nga pikëpamja leksikore, duke mos qenë ligjërisht një risi e vërtetë, por një sunnet i përftuar për sa kohë tekstet madhore të Ligjit Hyjnor provojnë pranueshmërinë e tij.
Tani i kthehemi evidencës tekstuale e aluduar më herët sa i përket veprimeve të Shoqëruesve dhe mënyrën si iu atyre përgjigj Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe):
Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të) se në lutjen e agimit Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) i kishte thënë Bilalit, “Bilal, më thuaj për cilën nga veprat e tua në Islam je më shpresëmirë, sepse unë kam dëgjuar zhurmën e hapave të tu në xhenet” dhe ai u përgjigj “unë s’kam bërë asgjë që të jem më shpresëmirë sesa fakti që nuk ndodh që të marr abdest natën apo ditën dhe të mos fal (namaz) me atë abdest atë që më është shkruar të fal”.
Ibn Haxher el Askalani thotë në Fet’h el Bari se hadithi tregon se është e lejuar të përdorësh arsyetimin personal (ixhtihad) për të zgjedhur kohët për veprat e adhurimit, sepse Bilali arriti në konkluzionet që ka përmendur përmes gjykimit të tij dhe Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) ia miratoi atij.
Ngjashëm me këtë është hadithi tek Buhariu rreth Khubejbit (i cili kërkoi të falë dy rekatë përpara ekzekutimit nga idhujtarët e Mekës) i cili ishte i pari që themeloi sunnetin e dy rekatëve për ata që shkojnë të palëkundur drejt vdekjes. Këto hadithe janë evidencë eksplicite se Bilali dhe Khubejbi përdorën arsyetimin e tyre personal (ixhtihad) kur zgjodhën kohën e kryerjes së veprave të adhurimit, pa ndonjë porosi të mëparshme apo precedent nga Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe), përveç kërkesës së përgjithshme për të falur namaz.Buhariu dhe Muslimi transmetojnë se Rifa’a ibn Rafi ka thënë, “Ndërsa po faleshim pas Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe ai ngriti kokën nga përkulja (ruku’) dhe tha “Allahu dëgjon atë që e lëvdon Atë”, një burrë nga pas tij tha, “O Zoti ynë, i Yti është Lavdi, Lavd me bollëk, kullueshmëri dhe bekueshmëri”.
Kur ai u ngrit të largohej, Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) pyeti “kush e tha atë fjalë” dhe kur njeriu u përgjigj se ishte ai, Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) tha, “Pashë tridhjetë engjëj secili duke u përpjekur të ishte ai që do ta shkruante atë”. Ibn Haxheri thotë në Fet’h el Bari se hadithi tregon lejueshmërinë e shqiptimit rishtas të shprehjeve të dhikrit në namaz përveç atyre të transmetuara në tekstet e hadithit, për sa kohë ato nuk bien ndesh me ato që përcjell hadithi [meqë fjalët e mësipërme ishin një zgjerim i zakonshëm dhe shtojcë ndaj dhikrit sunnet të njohur].
Buhariu transmeton nga Aisha (Allahu qoftë i kënaqur me të) se Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dërgoi një burrë në krye të ekspeditës ushtarake, i cili këndoi Kuran për bashkëudhëtarët e tij gjatë faljes, duke përfunduar çdo këndim me suren el-ikhlas (Kuran, 112). Kur u kthyen, ata ia përmendën këtë Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe), i cili u tha “pyeteni përse e bën këtë”, dhe kur e pyetën, burri u përgjigj “sepse ajo përshkruan të Gjithëmëshirshmin dhe unë e dua këndimin e saj”. Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) u tha atyre “Thojini atij se Allahu e do”.
Sidoqoftë, ne nuk dimë që ndonjë dijetar të ketë thënë se sa më lart është e rekomandueshme, sepse veprat që Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) i kryente rregullisht janë superiore, mëgjithëse konfirmimi prej tij i veprës së mësipërme ilustron sunnetin e tij sa i përket pranimit të formave të ndryshme të bindjes dhe akteve të adhurimit, si dhe tregon se ai nuk i konsideronte gjëra të tilla si risi të dënueshme (bidat), siç bëjnë fanatikët që konkurrojnë me njëri-tjetrin për të qenë të parët që shenjojnë veprimet si risi dhe shpërudhje.
Do të vërehet se të gjitha hadithet e mëparshme kanë të bëjnë me namazin, që është vepra më e rëndësishme e adhurimit trupor dhe për të cilin Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) ka thënë: “Faluni siç më keni parë duke duke u falur”, pavarësisht të cilës ai pranoi shembujt e mësipërm të arsyetimit personal sepse ato nuk largoheshin nga forma e përcaktuar nga Ligjdhënësi, sepse çdo kufi duhet vrojtuar, ndërsa në çdo gjë tjetër veç tyre ka një tolerancë, për sa kohë ajo është brenda kategorisë së përgjithshme në të cilën fton Ligji Hyjnor. Ky është sunneti i Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe rruga e tij dhe është tërësisht i qartë. Dijetarët muslimanë përftojnë prej tij parimin se çdo vepër për të cilën ka evidencë në Ligjin Hyjnor që bën thirrje për ta kryer dhe që nuk bie ndesh me një tekst madhor të qartë apo prodhon pasoja të dëmshme nuk përfshihen në kategorinë e risisë së urryeshme (bidat), por në kategorinë e sunnetit, edhe nëse ekziston diçka tjetër kryerja e së cilës është më superiore se kjo.
Buhariu transmeton nga Ebu Said el-Khudriu se një grup nga Shoqëruesit e Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) u nis në një udhëtim, duke bujtur në kampin e një fisi arab në shkretëtirë, të cilëve u kërkuan t’i strehonin, por refuzuan t’i presin për miq. Udhëheqësin e kampit e kishte pickuar një akrep dhe njerëzit e tij bënë gjithçka për ta shëruar, por kur dështuan njëri syresh tha, “nëse do t’i afroheshit grupit që ka fushuar pranë jush, ndonjëri prej tyre mund të ketë diçka”. Kështu ata erdhën pranë tyre dhe u thanë, “o burra, udhëheqësin tonë e ka pickuar një akrep dhe ne kemi munduar çdo gjë. A ka ndonjëri prej jush gjë për të?” dhe njëri prej tyre u përgjigj, “Po, për Allahun, unë u lexoj njerëzve fjalë shëruese [rukje], por për Allahun ne ju kërkuam të na prisnit si miq dhe ju refuzuat, kështu që nuk do t’ju shqiptoj asnjë lutje nëse nuk na paguani një çmim”.
Ata ranë në ujdi për një tufë delesh, kështu burri në fjalë shkoi dhe nisi të recitonte Fatihanë dhe të pështynte mbi të helmuarin derisa ai u ngrit dhe filloi të ecte si një deve e liruar nga kapistra e saj, sikur s’kishte asgjë. Ata paguan çmimin e rënë në ujdi, të cilin disa nga sahabët deshën ta ndajnë, por burri që kishte shqiptuar lutjen u tha, “Mos e ndani derisa të arrijmë te Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe t’i tregojmë çfarë ndodhi, të shohim çfarë do të na thotë të bëjmë”. Erdhën te Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe i treguan çfarë ndodhi. Ai u tha, “nga e dinit se ato ishin fjalët e shërimit? Ia keni qëlluar. Ndajeni tufën dhe më jepni edhe mua një pjesë.
Hadithi është eksplicit në faktin që Shoqëruesit nuk kishin dije të mëhershme që recitimi i Fatihasë për të shëruar (rukje) ishte i mbështetur nga Ligji Hyjnor, por vepruan kështu duke u nisur nga arsyetimi personal (ixhtihad), dhe meqë nuk binte ndesh me asgjë që ishte legjisluar, Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) e konfirmoi aty sepse ishte sunneti dhe rruga e tij që të pranonte dhe konfirmonte gjithë çfarë ishte e mirë dhe nuk përmbante dëm, edhe nëse nuk rridhte nga veprat e Profetit vetë (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) si një precedent përfundimtar.
Buhariu transmeton nga Ebu Said el-Khudriu se një burrë dëgjoi dikë tjetër të këndonte Ikhlasin (Kuran, 112) në mënyrë të përsëritur, saqë në mëngjes ai shkoi te Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe ia rrëfeu në mënyrë sarkastike. Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) tha, “Pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti im, ajo është baraz me një të tretën e Kuranit”.
Darakutni regjistron një version tjetër të këtij hadithi në të cilin burri tha “kam një fqinj që falet natën dhe nuk lexon asgjë përveç Ikhlasit.” Hadithi tregon se Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) e konfirmoi kufizimin e personit vetëm në këtë sure ndërsa falej gjatë natës, ndonëse kjo nuk ishte mënyra si vepronte Profeti vetë (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe). Sadoqë praktika profetike e të lexuarit nga i gjithë Kurani ishte superior, veprimi i personit në fjalë ishte brenda parametrave të përgjithshëm të sunnetit dhe nuk kishte asgjë të dënueshme rreth saj.
Ahmedi dhe Ibn Hibbani transmetojnë nga Abdullah ibn Burejdeh se babai i tij ka thënë, “hyra në xhami me Profetin (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe), ku një burrë po falej duke u lutur: “O Allah, Të lutem Ty me dëshminë time se ti je Allahu, nuk ka zot veç teje, Një i Vetmi, i Përhershmi, që nuk lind dhe nuk ke lindur, me të Cilin askush nuk është i barabartë” dhe Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) tha, “Pasha Atë në dorë të të Cilit është shpirti im, ai i është lutur Allahut me Emrin e Tij më të Lartë, me të Cilin po i kërkove, Ai jep dhe po iu lute, Ai përgjigjet”. Është e qartë se kjo lutje erdhi vetvetiu nga Shoqëruesi dhe meqë ajo respektonte kërkesat e Ligjit Hyjnor, Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) e konfirmoi atë me shkallën më të lartë të aprovimit dhe pranimit, ndërsa nuk dihet nëse Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) ia kishte mësuar ndonjëherë atë lutje atij më parë (Edil-le Ehl es-Sunneh ue’l-Xhema’a 119–33)
Tani jemi në gjendje t’i kthehemi hadithit me të cilin e fillova bisedën time sonte, në të cilin Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) ka thënë: “Kujdes nga gjërat rishtare, sepse cdo gjë rishtare është risi, çdo risi është devijim dhe çdo devijim është në zjarr”. Dhe kuptojeni siç është shpjeguar nga një dijetar klasik i Islamit, Sheikh Muhammed Xhurdani, i cili ka thënë:
“Kujdes nga gjërat rishtare”, largohuni dhe jini të kujdesshëm nga çështjet e bëra rishtas, që nuk kanë ekzistuar më parë”, d.m.th. gjëra të shpikura në Islam që bien ndesh me Ligjin Hyjnor; “sepse çdo risi është devijim” ka kuptimin se çdo risi është e kundërta e të vërtetës, d.m.th. e rrejshme, një hadith që është transmetuar gjetkë si “sepse çdo gjë rishtare është risi, çdo risi është devijim, dhe çdo devijim është në zjarr” ka kuptimin kushdo që është i devijuar, qoftë vetë ose qoftë duke ndjekur një tjetër, është në ferr, hadithi u referohet çështjeve që nuk janë risi të mira me bazë në Ligjin Hyjnor. Është thënë (nga Izz ibn Abd el-Selam) se risitë (bidatet) bien në pesë kategori të Ligjit Hyjnor (n: d.m.th. të detyrueshme, të ndaluara, të rekomandueshme, të urryera dhe të lejuara):
Kategoria e parë përfshin risi që janë të domosdoshme, si dokumentimi i Kuranit dhe ligjeve të Islamit në mënyrë të shkruar kur ekzistonte frika se mund të humbte ndonjë pjesë prej tyre; studimi i disiplinave të arabishtes që janë të nevojshme për të kuptuar Kuranin dhe sunnetin, si gramatika, lakimi i fjalëve dhe leksikografia; klasifikimi i haditheve për të bërë dallimin ndërmjet traditave profetike të vërteta dhe atyre të rreme; dhe refuzimi filozofik i argumenteve të ngritura nga mu’tezilitët etj.
Kategoria e dytë është ajo e risive të ndaluara si taksat dhe tarifat joislame, dhënia e pozitës së autoritetit në Ligjin Hyjnor atyre që nuk janë të denjë për të, t’i kushtosh kohën mësimit të besimeve të sekteve heretike që kundërshtojnë bazat e fesë së Ehli Sunetit.
Kategoria e tretë konsiston në risitë e rekomandueshme, siç është ndërtimi i konvikteve dhe shkollave të Ligjit Hyjnor, dokumentimi i studimeve të shkollave islame të mendimit juridik, shkrimi i librave për tematika të dobishme, studimi i gjerë në bazat dhe zbatimet e veçanta të Ligjit Hyjnor, studimi i thellë i linguistikës arabe, recitimi i uirdeve nga ata që kanë një udhë sufije dhe përkujtimi i lindjes (mevlud) së Profetit (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) dhe veshja e rrobave më të mira dhe dëfrimi me to.
Kategoria e katërt përfshin risitë që janë të urryera, siç është stolisja e xhamive, dekorimi i Kuranit dhe prania e një personi që përsërit me zë të lartë (mubel-ligh) tekbirin e shqiptuar Allahu ekber të imamit, kur zëri i këtij të fundit është qartësisht i dëgjueshëm nga ata që po falen pas tij.
Kategoria e pestë është ajo e risive që janë të lejuara, si sitja e miellit, përdorimi i lugëve dhe konsumimi i më shumë ushqimeve të shijshme, pijeve dhe strehimit. (el-Xheuher el-Luluijje fi Sharh el-Arbain en-Neueuijje, 220–221).
Do t’i përmbledh vërejtjet e mia sonte më një përkthim të Sheikh Abdullah el-Ghimari, i cili ka thënë:
Në veprën e tij El-Kaua’id el-Kubra, “Izz ibn Abd es-Selam i klasifikon risitë (bidatet), sipas dobisë, dëmit ose mosndikimit, në pesë kategori gjykimi: të detyrueshëm, të këshillueshëm, të ndaluar, të urryer dhe të lejuar; duke dhënë shembuj për secilën dhe duke përmendur parimet e Ligjit Hyjnor që e verifikojnë klasifikimin e tij. Fjalët e tij mbi këtë temë shpalosin mprehtësinë e tij të thellë dhe dijen e gjerë si të parimeve të jurisprudencës, ashtu edhe të dobive dhe dëmeve njerëzore, pikëpamje nga e cila Ligjdhënësi ka vendosur dispozitat e Ligjit të Shenjtë.
Për shkak se klasifikimi i tij i risisë (bidat) qe vendosur mbi një bazë të fortë në jurisprudencën dhe parimet juridike islame, ai është afirmuar nga Imam Neveviu, Ibn Haxher Askalani dhe shumica absolute e dijetarëve islamë, të cilët merrnin fjalët e tij me përunjësi dhe e shihnin të detyrueshëm zbatimin e tyre ndaj zhvillimeve të reja dhe pasigurive që ndodhnin me kalimin e kohës dhe njerëzve që jetonin gjatë saj. Refuzimi i klasifikimit të tij mund të kundërshtohet thjesht duke u kapur pas hadithit “çdo risi është devijim”, sepse e vetmja formë e risisë që është pa asnjë përjashtim devijim është ajo që lidhet me bazat e fesë, si risitë e mu’tezilitëve, kaderive, murxhiave etj, që kundërshtojnë besimin e muslimanëve të hershëm. Kjo është risia e devijimit, sepse ajo është e dëmshme dhe s’ka asnjë dobi. Sa u përket risive në vepra, domethënë ndodhjes së një veprimi të lidhur me adhurimin apo diçka tjetër që nuk ka ekzistuar në shekullin e parë të Islamit, ato duhen gjykuar doemos në përputhje me pesë kategoritë e përmendura nga Izz ibn Abd es-Selam.
Pretendimi se një risi e tillë është devijim pa sqarime të tjera është thjesht e pazbatueshme në këtë rast, sepse gjërat e reja janë urgjenca të krijuara me kalimin e kohës dhe brezave dhe asgjë e re nuk vuan mungesën e një gjykimi nga Allahu i Shumëlarti që të jetë i zbatueshëm për të, qoftë kjo e përmendur në mënyrë të drejtpërdrejtë në tekstet madhore, ose e përftuar prej tyre sipas një metode. Arsyeja e vetme përse ligji islam është i vlefshëm për çdo kohë dhe vend dhe të jetë i përkryer dhe më i përsosuri ndërmjet ligjeve hyjnore është se ai përmbledh parime të përgjithshme metodologjike dhe kritere universale, bashkë me aftësinë me të cilën janë dhuntisur dijetarët e tij për të kuptuar tekstet e tij madhore, njohjen e llojeve të analogjisë dhe paralelizmit, dhe cilësi të tjera të shkëlqyera që e karakterizojnë atë. Po ta gjykonim si risi devijante çdo veprim të ri që ka lindur pas shekullit të parë të Islamit, pa konsideruar nëse përmban dobi apo dëm, kjo do të zhvleftësonte një pjesë të madhe të bazave themelore të Ligjit Hyjnor si dhe gjykimet e kryera përmes arsyetimit analog, duke ngushtuar dhe kufizuar shtrirjen e gjerë dhe gjithëpërfshirëse të Ligjit Hyjnor. (Edil-le Ehl es-Sunneh ue’l-Xhema’a, 145–47).
Allahu ju shpërbleftë! Lavdimet i përkasin Zotit të botëve!
Nuh Ha Mim Keller
Përktheu: Vehap Kola