Fetva për Ndjekjen e një prej Katër Medh’hebeve të Pranuara

Në Emër të Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit

Mes përgjigjeve më të rëndësishme që kam dhënë është përgjigja sa i takon atij që ka devijuar deri në pikën ku censuron rëndësinë e studimit të degëve [furu´] të jurisprudencës, dhe kërkojmë mbrojtje nga Allahu nga divijimi i të devijuar kaq rrugëhumbur. Sikur të kishte mëtuar thjesht arsyetim të pavarur (ixhtihād) për personin e tij — Allahu e merr në llogari — por braktisi thirrjen e muslimanëve për të lënë atë që është përgjegjësi mbi ta. Në përgjigjen tonë për të tillët, ne përmendim çfarë dijetarët e bazave metodologjike të jurisprudencës islame (´uṣūlijūn) dhe vetë imamët e jurisprudencës kanë thënë për këtë çështje. Sa i përket etiketimit të tij si të devijuar, është vetëm për shkak se ai ka dëshuar të imponojë mbi njerëzit e zakonshëm gradën e çmuar të arsyetimit të pavarur absolut (ixhtihād), gjë për të cilën Muhammed en-Nabigha ka thënë:

Ixhtihād në tokën marokene

Feniksi perëndimor me të është ngritur në fluturim

Në përgjigje, unë them se ndjekja e shkollaritetit të kualifikuar (taḳlīd) është detyrim për çdokënd përveç një muxhtehidi absolut. Unë do të përmend, me vullnetin e Allahut, të gjithë parakushtet. [Sidi Abdullah Ould Haxhxh Ibrahim] ka thënë në veprën e tij Maraḳi es-Sa´ūd:

“[taḳlīdi] është i domosdoshëm për këdo që nuk ka arritur gradën e lartë të ixhtihādit absolut. Edhe nëse është [muxhtehid] i kufizuar që nuk është në gjendje [të kryejë ixhtihād absolut].”

Duke komentuar këtë rresht, [Sidi Abdullah] ka thënë në Neshrū el-bunūd:

“Kjo do të thotë se taḳlīdi është një detyrim për këdo që nuk është muxhtehid absolut, edhe nëse ka arritur një gradë të kufizuar të ixhtihādit muḳajjed … [derisa thotë], ‘Pyesni njerëzit e përmendjes, nëse ju vetë nuk dini.”

Duke përdorur rreshtin e Muhammed en-Nabigha më lart, në asnjë mënyrë nuk po pretendoj që i gjithë ixhtihādi është përkeqësuar në çdo vend; si [mund ta them unë një gjë të tillë] kur [Sidi Abdullah] thotë në Maraḳi es-Sa´ūd:

“Toka nuk do të mbetet pa një dijetar muxhtehid derisa vetë themelet e saj të shkunden.

Po ashtu, ai ka thënë,

“[Sa i përket] nevojës për të ndjekur një medh’heb të caktuar, [dijetarët] kanë përmendur detyrimin për këtë mbi këdo, të cilit i mungon [kondita e ixhtihādit].”

Ai thotë në Neshrū el-bunūd,

“Kjo do të thotë se është detyrë për sekënd, që nuk ka arritur gradën e ixhtihādit absolut, të ndjekë një medh’heb të caktuar.”

Përsëri, në Maraḳi es-Sa´ūd, Sidi Abdullah thotë:

“Konsensusi sot është mbi të katërt, dhe të gjithë kanë ndaluar ndjekjën e [ndonjë] tjetri.”

Ai thotë në Neshrū el-bunūd,

“Kjo do të thotë se konsensusi i dijetarëve sot është në katër shkollat e mendimit dhe unë nënkuptoj shkollën e Malikut, Ebu Ḥanifes, Shafi’īut dhe Aḥmedit. Në të vërtetë, të gjithë dijetarët e kanë ndaluar ndjekjen e ndonjë shkolle tjetër të një muxhtehidi të pavarur dhe absolut që nga shekulli i tetë, kur shkolla e Dauūd eḍh-Ḍhahirīut vdiq dhe deri në shekullin e dymbëdhjetë për të gjithë pasuesit.

Në kapitullin mbi arsyetimin induktiv, nga Maraḳi es-Sa´ūd, [Sidi Abdullah] thotë:

“Sa i përket atij që nuk është muxhtehid, mbështetja e veprimeve të tij në evidencë kryesore tekstuale [Kuran dhe hadith] nuk është e lejueshme.”

Ai thotë në Neshrū el-bunūd,

“Kjo do të thtoë se është e ndaluar për këdo tjetër përveç një muxhtehidi të mbështesë veprimet e tij në një tekst direkt qoftë nga Libri apo Sunneti, edhe nëse transmetimi i tij është i saktë për shkak të mundësisë së qartë të ekzistencës së konsideratave të tjera si abrogimi, kufizimet, statusi specifik për situata të caktuara, dhe çështje të tjera që askush veç muxhtehidit nuk i kupton plotësisht me saktësi. Kësisoj, asgjë nuk mund ta mbrojnë atë nga Allahu i Shumëlartë përveç ndjekjes së një muxhtehidi. Imam el-Ḳarāfi[i] thotë:

‘Ruhuni nga veprimi i asaj që bëjnë disa studentë kur arsyetojnë drejtpërdrejt nga hadithi, ndërkohë që ata nuk e dinë saktësinë e tyre, jo më atë që është thënë [nga imamët] lidhur me hollësitë e përfshira në to; duke vepruar në këtë mënyrë, ata duan të shmangin dhe të devijojnë. Kushdo që interpreton një ajet apo hadith në një mënyrë që shmanget nga kuptimi i tij i synuar pa një argument [delīl] është kāfir.’”

Lidhur me kushtet e ixhtihādit të pavarur dhe absolut, ato janë përmendur në Maraḳi es-Sa´ūd në rendin e mëposhtëm:

“Ajo [fjala ‘faḳīḥ’[ii]] është sinonimike me [fjalën] ‘muxhtehid’ e gërshetuar me ato gjëra që vënë mbi [të] barrën e përgjegjësisë,

Si, të zotërosh inteligjencë të skajshme nga natyra, dhe ka debat rreth atij që dihet se refuzon analogjinë juridike [ḳijās].

Ai i njeh përgjegjësitë [juridike] përmes argumentave intelektuale, nëse një argument i qartë i transmetuar nuk tregon të kundërtën.

[Sidi Abdullah] thotë [në komentarin e tij] Neshrū el-bunūd,

“Kjo do të thotë se ndërmjet kushteve të ixhtihādit është se [muxhtehidi] di që ai duhet t’i nënshtrohet argumentit intelektual që është kusht themelor [el — berā’etu el-aṣlijje[iii]].

Ai më tej vazhdon të përmendë kushtet e tjera të muxhtehidit:

Ai duhet t’i zotërojë [shkencat e] gramatikës, prozodisë, filologjisë, të kombinura me ato të ´uṣūlit dhe retorikës.

Sipas njerëzve të mençurisë, [ai duhet të dijë] ku mund të gjenden gjykimet pa patur nevojë të memorizojë tekstet ekzistuese.

[Gjithë sa më sipër, duhen ditur] të paktën në një nivel mesatar. Ai duhet të njohë edhe çështjet për të cilat ekziston konsensus.

[Mbi të gjitha, ai duhet të dijë] gjëra të tilla si kushtet e një hadithi të vetëm dhe çfarë e mbart autoritetin e numrit të lartë të transmetimeve; gjithashtu [dija rreth] çfarë është e saktë dhe çfarë është e dobët është e domosdoshme.

Për më tepër, gjithë çfarë është abroguar dhe çfarë abrogon, si edhe konditat në të cilat është shpallur një ajet apo është transmetuar një hadith përbëjnë kusht që duhet përmbushur.

[Duhen ditur] gjendjet e transmetuesve dhe shoqëruesve. Si rrjedhojë, ju mund të ndiqni këdo që përmbush këto kushte të përmendura më lart sipas mendimit më të saktë.

Pra, merrni në konsideratë të gjithë sa u përmendën më sipër dhe Allahu pastë mëshirë për ju, dhe kujdesuni që udhëheqësi juaj fetar të karakterizohet nga cilësi të tilla dhe të përmbushë këto kushte — për çfarë unë kam shumë dyshim. Me shumë gjasë, ai thjesht zgjedh njerëz sipas kërkesave të tij që njerëz të kësaj epoke t’i marrin gjykimet e tyre drejtpërdrejt nga Libri dhe Sunneti. Nëse, nga ana tjetër, ai nuk zotëron kushtet e nevojshme, atëherë diskutimi i mëtejshëm është i pavlerë.

Në Fet’h el-´Āli el-Mālik, të Muhamed ´Illish gjenden mjaft vërejtje të forta për atë që duan t’i detyrojnë njerëzit të braktisin studimin e shkencave juridike dhe të marrin drejtpërdrejt nga Libri apo Sunneti. Teksti faktik i pyetjes së shtruar atij është si vijon:

“Çfarë mendimi keni për dikë që ndiqte një nga katër imamët, Allahu i Shumëlartë qoftë i kënaqur me ta, dhe hoqi dorë duke pretenduar se mund t’i përftojë gjykimet e tij drejtpërdrejt nga Kurani dhe hadithet e transmetuara në mënyrë të saktë, duke braktisur librat e jurisprudencës dhe duke anuar nga pikëpamja e Aḥmed ibën Idrīs? Për më tepër, ai u thotë atyre që mbahen pas fjalës së imamëve dhe ndjekësve të tyre, “Unë ju them ‘Allahu dhe i Dërguari i tij thonë’ dhe ju më përgjigjeni ‘Māliku ka thënë’ dhe ‘Ibën el-Ḳāsim ka thënë’ apo ‘Khalīl ka thënë’.

Imam ´Illish i përgjigjet në këtë mënyrë kësaj:

“Përgjigja ime ndaj gjithë kësaj është si më poshtë: Lëvduar qoftë Allahu, Lutja dhe Siguria qofshin mbi Zotërinë tonë Muhammedin, të Dërguarin e Allahut. Nuk është e lejuar që një person i zakonshëm të braktisë ndjekjen e katër imamëve dhe të marrë drejtpërdrejt nga burimet tekstuale të Kuranit dhe haditheve për arsyen e thjeshtë se kjo detyron jashtëzakonisht shumë kushte që janë qartësuar në librat e ´uṣūlit. Përveç kësaj, këto kushte përmbushen rrallëherë nga dijetarë të mëdhenj, veçanërisht në këtë epokë të vonë në të cilën Islami është bërë i huaj, ashtu siç ishte i huaj në fillim.”

Ibën ´Ujjāne, Allahu qoftë i kënaqur me të, ka thënë:

“Hadithet janë burim gabimesh [për këdo] me përjashtim të juristëve.”

Ajo që nënkupton ai është se njerëzit, me përjashtim të dijetarëve, mund ta interpretojnë një hadith mbështetur në një kuptim të jashtëm dhe sërish [hadithi mund] të ketë një interpretim tjetër mbështetur në ndonjë hadith tjetër që sqaron kuptimin ose ndonjë argument që qëndron i fshehur [për njerëzit e thjeshtë]. Pas një diskutimi të gjatë, ai vëren:

“Sa i përket fjalës së tyre, ‘Si mund të lini vargjet e kulluara kuranore dhe hadithet e sakta dhe të ndiqni imamët në ixhtihādin e tyre, që ka një mundësi të qartë gabimi,’”

Ai u përgjigjet atyrë si më poshtë:

“Sigurisht, ndjekja e imamëve tanë [të mirëudhëzuar] nuk është braktisje e vargjeve kuranore apo haditheve të sakta; është vetë thelbi i aderimit në to dhe marrjes së gjykimeve tona prej tyre. Kjo është për shkak se Kurani nuk na ka mbërritur neve përmes kujt tjetër veç vetë këtyre imamëve [që janë më të denjë të ndiqen] falë faktit se janë më të dijshëm se ne rreth [shkencave] të abroguesit dhe të abroguarit, absolutes dhe të kushtëzuarës, të dykuptimshmes dhe qartësueses, probabilistikes dhe të qartës, rrethanave që përbëjnë kontekstin e shpalljes dhe kuptimeve të tyre të ndryshme, si edhe interpretimeve dhe konsideratave të tyre të mundshme gjuhësore dhe filologjike, [pa përmendur] shkencat e tjera ndihmëse të domosdoshme [të përfshira në të kuptuarit e Kuranit].

Ata, gjithaq, të gjitha këto i merrnin nga nxënësit e ṣaḥābeve (tābi´īnëve) që i kishin marrë udhëzimet nga vetë ṣaḥābet, që i patën marrë udhëzimet nga vetë Ligjdhënësi, Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe, i mbrojtur në mënyrë hyjnore nga çdo gabim, i cili dëshmoi se tre brezat e parë të myslimanëve do të ishin të virtytshëm dhe të përzotshëm. Për më tej, hadithet profetikë na kanë ardhur përmes tyre, për shkak se ata ishin më të dijshëm se ne, përmes tyre për shkak se ata ishin më të ditur edhe se ata që erdhën pas tyre sa i përket kanaleve të autentifikuara rigorozisht (ṣaḥīḥ), të autentifikuara mirë (ḥasen) dhe të dobët (ḍa´īf) të transmetimit, si edhe transmetimet merfū´u[iv], mursel,[v] muteuātir,[vi] eḥad,[vii] mu´ḍali[viii] dhe gharīb.[ix]

Si rrjedhojë, sa u përket këtyre pak njerëzve, ka vetëm një nga dy mundësitë: ose ata u atribuojnë padije imamëve, dija e të cilëve është konsideruar, me konsensus, të ketë arritur përsosmërinë njerëzore siç dëshmohet në disa transmetime nga Ligjdhënësi i vërtetë, mbi të cilin qofshin lutjet dhe paqja, ose ata u atribuojnë devijim dhe mungesë të dīnit imamëve që janë të gjithë nga brezat më të mirë me dëshminë e vetë Dërguarit madhështor, Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe. Sigurisht, nuk janë sytë të verbuar, por të verbuara janë zemrat në kraharorë.

Sa për fjalën e tyre për atë që imiton Malikun, për shembull, “Ne u themi ‘Allahu thotë’ ose ‘i Dërguari i Allahut, Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe, thotë’ dhe ju përgjigjeni ‘Maliku thotë’ ose ‘Ibën el-Ḳāsim thotë’, apo ‘Khalīli thotë,’” përgjigja jonë është se ndjekësi që thotë, “Maliku thotë … etj” e ka fjalën që “Maliku thotë bazuar në të kuptuarit e tij të thellë të Fjalës së Allahut, apo të fjalëve të të Dërguarit, apo të atyre të lidhur fort me veprimet e ṣaḥābeve, ose të tābi´īnëve, që e kanë kuptuar qartë Fjalën e Allahut dhe fjalën e të Dërguarit të Allahut ose e merrnin shembullin e tyre nga veprimet e të Dërguarit të Tij.” Dhe nënkuptimi i [një ndjekësi] që thotë “Ibën el-Ḳāsim ka thënë…” është se ai ka transmetuar [besnikërisht] çfarë ka thënë Maliku bazuar në të kuptuarit e tij të Fjalës së Allahut ose atë që ka kuptuar vetë Ibën el-Ḳāsim nga fjala e Allahut të Shumëlartë. Nënkuptimi i fjalës “Khalīli ka thënë …” në këtë rast, është se ai po transmeton vetëm prej atyre [imamëve] të lartpërmendur. Sa i përket Malikut dhe Ibën el-Ḳāsim, të dy ata janë imamë autoriteti shpirtëror dhe juridik i të cilëve është i pranuar me konsensusin unanim të këtij ummeti; dhe që të dy janë prej brezave më të mirë.

Lidhur me ata që braktisin udhëheqjen dhe thonë, “Allahu ka thënë dhe i Dërguari i Tij ka thënë…” ai është mbështetur vetëm në të kuptuarit e tij, pavarësisht faktit se ai është i paaftë për të patur ndonjë saktësi në ajetet dhe hadithet që citon, sepse nuk është në gjendje as të ofrojë zinxhirët e transmetimit [me çfarëdo autoriteti], për të mos thënë se atij i mungon dija lidhur me të abroguarën, absoluten dhe të kushtëzuarën, të dykuptimshmen dhe të qartën, të dukshmen dhe tekstualen, të përgjithshmen dhe specifiken, përmasat e arabishtes dhe shkaqet e shpalljes, konsideratat e ndryshme gjuhësore dhe shkencat e tjera mbështetëse të nevojshme. Kësisoj, shqyrtoni se çfarë është e pëlqyeshme për ju: fjala e një ndjekësi që thjesht citon të kuptuarit e Malikut, një imam me konsensus — ose fjalën e këtij injoranti që ka thënë “Allahu ka thënë dhe i Dërguari ka thënë …”. Nuk është shikimi që verbohet, por janë zemrat në kraharorë [që verbohen].

Përveç kësaj, duhet të dini se burimi i këtij devijimi është nga Ḍhāhirijja[x] që u shfaq në Andaluzi [Spanjën myslimane] dhe fuqia e të cilit u shpërbë nga një periudhë derisa Allahu fshiu të gjithë gjurmët e tyre gjersa kjo fashë e ngushtë burrash vendosën t’i ringjallin besimet e tyre. Imam el-Barzuli ka thënë, “I pari që ka sulmuar Mudeuuananë[xi] ishte Sā´īd el-Ḥaddād.”

Nëse do t’i shqyrtoni me kujdes tekstet e sipërpërmendura, do të kuptoni se ai që ju censuron nga ndjekja [e imamëve] është njëmend devijant. Po përdor fjalën “devijant” për t’i përshkruar ata vetëm sepse dijetarët [përpara meje] i kanë etiketuar këtë fashë të ngushtë dhe pikëpamjen (medh’hebin) e tyre si devijantë. Përveç kësaj, duhet të jeni të vetëdijshëm se ata që dënojnë lidhjen me imamët janë përgënjeshtruar plotësisht nga Muhammed el-Khādir bin Mejjāba me përgënjeshtrimin më therës dhe ai vetë i ka quajtur ata, në librin e tij, “njerëzit e devijimit dhe heterodoksisë.” Ai e titulloi librin e tij, Përgënjeshtrimi i njerëzve të deivijimit dhe heterodoksisë që sulmon ndjekjen [taḳlīdin] e imamëve të arsyetimit të pavarur, një kopje të të cilit e kam patur gjithnjë, por që nuk e kam më. Pra, vëllai im, të paralajmëroj seriozisht nga ndjekja e medh’hebit të këtyre njerëzve apo edhe nga të qëndruarit në shoqërinë e tyre, nëse nuk ekziston ndonjë domosdoshmëri absolute, dhe sigurisht nga të dëgjuarit e çfarëdolloj gjëje që kanë për të thënë, sepse dijetarët i kanë deklaruar idetë e tyre si devijante. Ibën el-Ḥaxhxh thotë në librin e tij, el-Medkhal:

“´Umer ibën el-´Azīz ka thënë, ‘Mos lejo të të hyjë në veshë asgjë nga dikush, zemra e të cilit është devijante, pasi vërtet nuk mund ta dish se çfarë mund të gjejë prehje tek ti.”

I lutem Allahut që të na bëjë juve dhe mua pjesë të atyre që i dëgjojnë çështjet dhe ndjekin më të mirat prej tyre.

Murābit el Ḥāxh, Mauritani

[Përkthyer nga Shejh Hamza Yusuf Hanson]

Përktheu: Vehap Kola

[i] Aḥmed ibën Idrīs Shihābuddīn es-Sanhāxhi el-Ḳarāfi el-Mālikī lindi në Egjipt në shekullin e shtatë dhe ndërroi jetë në vitin 684. Ai ishte një ndër dijetarët më të mëdhenj maliki që ka jetuar ndonjëherë dhe njihet veçanërisht për punën e tij në metodologji dhe ligj (´uṣūl el-fiḳḥ). Ai ishte zotërues mjeshtëror i gjuhës arabe dhe ka vepra të shquara në gramatikë. Libri i tij edh-Dhākhira është një vepër autoritare 14 vëllimëshe e publikuar së fundmi në Emiratet e Bashkuara Arabe, që shqyrton fiḳḥun maliki me argumenta nga burimet e uṣūlit. Ai është varrosur në Ḳarāfi, Egjipt pranë Imam esh-Shafi´īut. Allahu pastë mëshirë për të dy.

[ii] Sīdi Abdullah thotë në komentarin e tij të kësaj linje se faḳiḥu është sinonim i muxhtehidit në shkencat e uṣūlit. Kategoritë e faḳiḥëve janë disa. Faḳiḥ sipas dijetarëve të uṣūlit është çdokush që ka arritur gradën e ixhtihādit. Sipas dijetarëve të furū´ut, faḳiḥ është çdokush që ka arritur nivelin e dijes që mund të japë opinion ligjor të vlefshëm. Ky përkufizim i mëvonshëm është i rëndësishëm duke marrë në konsideratë dhurimet që u jepen fuḳaḥāve. Shih Neshūr el-bunūd ´alā marāḳi es-sa´ūd, kitā el-ixhtihād fī el-furū´u (1409 h. Bejrut: Mektabāt el-Kutub, fq.309).

[iii] Kushti themelor është që një qenie njerëzore të mos i kërkohet nga Allahu të bëjë asgjë përveç atyre gjërave që kanë argument të fortë përmes zinxhirit të profetëve, paqja qoftë mbi ta, dhe se qenia njerëzore është përgjegjëse vetëm për ato gjëra në të cilat ekziston përgjegjësi e qartë. Të gjitha çështjet konsiderohen të lejuara për shkak të mungesës së argumentave që tregojnë palejueshmërinë e tyre.

[iv] Zinxhiri (senedi) mbërrin deri tek Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe) hadithi erdhi nga Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe).

[v] Një tābi´ī e ka transmetuar nga Profeti (Allahu e bekoftë dhe i dhëntë paqe); një shoqërues (ṣaḥābah) mungon nga zinxhiri i transmetimit.

[vi] Ḥadithi vjen nga kaq shumë burime saqë është argument absolut.

[vii] Një hadith, që në një pjesë të zinxhirit të transmetimit, ka vetëm një transmetues.

[viii] Dy njerëz rresht mungojnë në zinxhirin e transmetuesve.

[ix] Transmetuesi i hadithit është i besueshëm, por askush nuk e ka transmetuar hadithin.

[x] Dhahirinjtë ndiqnin medh’hebin e Dauūd eḍh-Ḍhāhirīut.

[xi] Mudeuuana: vepra e fiḳḥut e imam Malikut.